1. Agency Problem là gì? Nguồn gốc để tạo nên Agency Problem

1.1. Định nghĩa về Agency Problem

Agency Problem còn được biết đến là vấn đề đại diện, đây chính là chỉ vấn đề của người đại diện hay sự mâu thuẫn giữa người sở hữu doanh nghiệp và người đại diện cho doanh nghiệp. Trong đó, người sở hữu chính là người chủ của các nguồn lực. Còn người đại diện chính là người chủ doanh nghiệp được ủy quyền hay được chính người sở hữu thuê để quản lý doanh nghiệp thay cho chủ sở hữu. Thông thường, người đại diện sẽ được trao một số quyền nhất định để có thể hoạt động phục vụ lợi ích của ông chủ.

Cũng từ đây, sự xung đột lợi ích giữa các bên bắt đầu được diễn ra khi một bên luôn phải chịu phục tùng và bắt buộc phải làm việc tốt nhất vì lợi ích của bên còn lại. Trong tài chính doanh nghiệp, người ta thường đề cập vấn đề này về quyền lợi ích giữa các cổ đông và nhà quản lý doanh nghiệp, khi mà người quản lý sẽ phải ra quyết định để tìm cách tối đa hóa sự giàu có của các cổ đông trong công ty.

1.2. Nguồn gốc, xuất xứ của Agency Problem

Năm 1976, Jensen và Meckling đã đề cập vấn đề đại diện từ việc tách rời giữa nhà quản lý doanh nghiệp và người sở hữu doanh nghiệp. Lúc đó, doanh nghiệp của 2 ông đã xảy ra sự mâu thuẫn gay gắt khi có sự bất đồng quan điểm giữa các cổ đông và nhà quản lý doanh nghiệp.

Những người cổ đông luôn có tham vọng là tối đa hóa giá trị thị thường, tối đa hóa giá trị nguồn vốn cổ phần doanh nghiệp. Nhưng, những các nhà quản lý lại hướng đến mục tiêu là tăng thị phần, tăng doanh số, tăng doanh thu, tăng lợi nhuận,… Mục đích chủ yếu của họ là tăng mức lương, mức thưởng hay gia tăng uy tín của họ trong doanh nghiệp.

Theo đó, dựa trên lý thuyết, khi mà người cổ đông và người quản lý đều muốn tối đa lợi ích của mình thì một trong hai bên sẽ không hoạt động vì lợi ích tốt nhất cho bên còn lại. Sự tách biệt đã dẫn đến hiện tượng thiếu sự đồng nhất trong thông tin. Khi mà nhà quản lý thường chiếm ưu thế về sở hữu thông tin hơn những người cổ đông, điều này rất dễ xảy ra hiện tượng tư lợi. Khi mà người quản lý doanh nghiệp sẽ tìm cách “vơ vét” tài sản, hoạt động vì lợi ích cà nhân thay vì lợi ích chung của công ty.

2. Nguyên nhân, biểu hiện, giải pháp của Agency Problem

2.1. Điều gì đã dẫn đến Agency Problem?

Để dẫn đến xảy ra vấn đề đại diện có rất nhiều lý do dẫn đến nhưng chủ yếu là sự thiếu quan tâm sát sao tối đa hóa tài sản của các cổ đông. Ta có thể hiểu thế này, các cổ đông của doanh nghiệp sẽ đầu tư vào một công ty nhằm thu lại nhiều lợi nhuận nhất, giá tăng giá trị doanh nghiệp. Nếu một doanh nghiệp bị sụt giảm giá trị cũng coi như là một vụ đầu tư thất bại.

Thông thường, nguyên nhân xảy ra vấn đề này thường là sự tư lợi của các nhà quản lý, không tập trung lý tưởng đáp ứng được yêu cầu của cổ đông. Có thể nói, vấn đề Agency Problem chỉ xuất hiện khi mà mục tiêu vì lợi ích và sự ưu tiên của nhà quản lý khác với mục tiêu của các nhà cổ đông.

Ngoài ra, Agency Problem còn xuất hiện do có sự mất cân bằng thông tin, hợp đồng không có sự đầy đủ. Kết hợp với đó là sự che đậy thông tin của nhà quản lý ngăn cản quá trình các cổ đông giám sát đã khiến 2 bên khó xác định chính xác nguyên nhân dẫn đến sự sụt giảm giá trị doanh nghiệp.

2.2. Agency Problem sẽ các biểu hiện nào?

Thông thường, vấn đề agency Problem sẽ có các biểu hiện như sau:

Đầu tiên là các nhà quản lý thường thích các dự án ngắn hạn hơn dài hạn. Bởi vì các dự án ngắn hạn thường nhanh chóng thực hiện, gia tăng tốc độ sinh lời , điều này khiến uy tín của các nhà quản lý được nâng cao.

Thứ hai là nhà quản lý sẽ không mạo hiểm đầu tư. Để có thể gia tăng sự hiệu quả công việc của mình, các nhà quản lý sẽ lựa chọn các dự án ít rủi ro, dễ dàng thực hiện. Mặc dù điều này có thể sẽ khiến lợi nhuận có phần sụt giảm nhưng sẽ giảm xác suất doanh nghiệp bị phá sản.

Thứ ba là sự kỳ vọng của các nhà cổ động. Các nhà quản lý thường phải chịu áp lực rất lớn trước sự mong đợi của các cổ đông. Khi mà những người cổ đông luôn yêu cầu phải hoàn thành đầy đủ các chỉ tiêu kinh doanh, đạt chỉ số cao về lợi nhuận mặc dù không phải lúc nào hoàn cảnh cũng cho phép.

Nếu không được như mong đợi, vấn đề mâu thuẫn bắt đầu diễn ra. Đây cũng là nguyên nhân làm ảnh hưởng trực tiếp đến hành vi quản trị lợi nhuận của các nhà quản lý. Để có thể che đậy sự kém hiệu quả của mình, các nhà quản lý sẽ đưa sai thông tin, cung cấp không chính xác tình hình hoạt động của doanh nghiệp.

2.3. Các giải pháp để giải quyết Agency Problem

2.3.1. Cân đối bên trong quan hệ đại diện

Các mâu thuân cơ bản luôn tiềm tàng bùng phát trong mối quan hệ giữa các nhà cổ đông và người quản lý bắt nguồn từ mục đích khác nhau. Khi những người cổ đông không điều hành trực tiếp doanh nghiệp, bị hạn chế thông tin, luôn gây sức ép yêu cầu nhà quản lý phải tối đa hóa lợi nhuận.

Còn những nhà quản lý thì lợi dụng quyền hạn và thông tin mà mình đang có để tối đa hóa lợi ích của bản thân mình. Chính sự tính toán lợi ích của cả hai bên đã làm phát sinh chi phí đại diện, làm gia tăng tính cấp thiết về mối quan hệ của các đại diện bên trong doanh nghiệp.

Về mặt bản chất, tính cơ hội có nguồn gốc từ sự tính toán của các nhà quản lý, cũng chính sự tính toán này đã gây nên mọi vấn đề mâu thuẫn đại diện. Do vậy, để làm suy giảm sự tính toán này, chế độ lương thưởng và đại ngộ sẽ cần luôn gắn liền với quy mô lợi nhuận của các nhà quản lý. Khi sự tính toán đã có sự suy giảm, cũng là lúc gia tăng động lực của các nhà quản lý. Điều này sẽ giúp giảm mâu thuẫn, gia tăng cân bằng giữa các bên.

Ngoài ra, để có thể cân bằng mối quan hệ giữa nhà quản lý và cổ đông. Chúng ta có thể khiến nhà quản lý và cổ đông hòa nhập làm một bằng cách sử dụng chế độ thưởng cổ phiếu, biến nhà quản lý trở thành cổ đông.

Xem thêm: Cổ đông chiến lược là gì? Tìm hiểu quy định về cổ đông chiến lược

2.3.2. Tăng cường sự giám sát

Các nhà cổ động hoàn toàn có thể tăng cường giám sát nhà quản lý bằng cách thiết lập hệ thống kiểm toán doanh nghiệp. Hệ thống kiểm toán cần có sự minh bạch, nghiêm khắc, các trách nhiệm, sẵn sàng trừng trị các nhà quản lý không thực hiện đúng hành vi của mình.

Một trong những ví dụ tiêu biểu trên thế giới là tập đoàn IBM. Theo đó, các nhà quản lý của IBM sẽ được hưởng đại ngỗ dựa trên kết quả hoạt động của chính doanh nghiệp. Các nhà cổ đông của IBM đã cho phép nhà quản lý hưởng các tiêu chí như cống hiến trong năm tài chính (lương, thưởng dựa theo kết quả hoạt động kinh doanh 12 tháng), cống hiến dài hạn (lương, thưởng dựa theo kết quả hoạt động kinh doanh của 3 năm) và sự trọn đời (các khoản tích lũy lương hưu cuối đời cho các nhà quản lý).

Như vậy, qua bài viết Agency Problem là gì, ta có thể thấy vấn đề Agency Problem có thể xuất hiện ở bất cứ doanh nghiệp nào. Do đó, chúng ta cần hiểu chính xác và có những giải pháp cụ thể để ngăn ngừa mâu thuẫn trong doanh nghiệp của mình.