1. Một số thông tin bạn cần biết về hạt mắc khén

Trước khi tìm hiểu hạt mắc khén dùng để làm gì, chúng ta sẽ tìm hiểu về hạt mắc khén. Mắc khén còn có một số tên gọi khác là hoàng mộc hôi hoặc cóc hôi. Cây mắc khén thuộc họ cam, là loại cây thân gỗ có chiều cao trung bình 8 – 10 mét.

Hoa mắc khén có mùi hương rất thơm. Hoa nở đến khoảng chừng tháng 11 thì kết quả. Quả mắc khén khi chưa chín có màu xanh, khi chín sẽ ngả sang màu vàng hồng trông khá giống với quả vải. Hạt mắc khén có màu đen. Hạt mắc khén có hương thơm đặc trưng, khá giống với mùi cam hoặc tiêu nhưng nhẹ hơn

Người dân Tây Bắc sử dụng hạt mắc khén như một loại nguyên liệu quan trọng trong ẩm thực, tạo ra hương thơm cho các món ăn. Người Thái sử dụng hạt mắc khén trong hầu hết các món ăn. Không quá khi nói rằng mắc khén chính là linh hồn ẩm thực Tây Bắc.

Hạt mắc khén tươi có hương vị thơm ngon nhất, tuy nhiên sau khi thu hoạch muốn giữ lâu thì bắt buộc phải rang khô hoặc sấy khô. Người ta sẽ sử dụng những dụng cụ chuyên dụng để hái chùm quả mắc khén trên cây xuống. Không thể trèo lên cây vì trên thân cây có rất nhiều gai nhọn.

Quả mắc khén sau khi thu hoạch sẽ được phơi khô hoặc rang khô. Mắc khén có thể được phơi ở những nơi có nắng hoặc râm mắt đều được. Người ta cũng treo chùm mắc khén lên gác bếp để quả nhanh chóng khô lại.

Rang hạt mắc khén cầu kỳ hơn. Sau khi rang nóng cần để khoảng 30 – 45 phút cho quả hấp hơi và nguội bớt, sau đó đem giã nhỏ hoặc xay thành dạng bột mịn rồi cất vào lọ để bảo quản. Lưu ý là phải để bột mắc khén nguội hẳn mới cho vào lọ lưu trữ, bởi vì trong hạt mắc khén có chứa nhiều tinh dầu. Bạn chỉ cần bảo quản lọ mắc khén ở nơi khô ráo và kiens gió là được, không nhất thiết phải bảo quản trong tủ lạnh.

2. Hạt mắc khén dùng để làm gì?

Hạt mắc khén có hương thơm nồng và vị cay nhẹ đặc trưng, hơn nữa trong thành phần lại chứa nhiều tinh dầu cùng với các dưỡng chất rất có lợi đối với cơ thể con người. Do đó loại hạt này có thể được sử dụng để làm thuốc hoặc làm gia vị, trong đó công dụng làm gia vị làm nên tên tuổi của hạt mắc khén trong tinh hoa ẩm thực Tây Bắc.

Mắc khén có thể thêm vào làm gia vị cho nhiều món ăn khác nhau. Hương vị của mắc khén giúp cho món ăn thêm đậm đà hơn và có cảm giác ngon miệng hơn. Tuy vậy cũng không nên thêm quá nhiều mắc khén vào món ăn nếu không sẽ phản tác dụng.

Hạt mắc khén thường được sử dụng để ướp thịt hoặc cá trước khi nướng. Món nướng có ướp thêm mắc khén không chỉ đậm đà mà còn vô cùng thơm ngon. Bạn cũng có thể sử dụng mắc khén để ướp gia vị cho món chiên. Mắc khén sẽ giúp món chiên có thêm vị cay nồng tê tê nhẹ rất ngon, hơn nữa cũng có hương thơm đặc trưng của loại hạt này. Người dân vùng Tây Bắc cũng thường sử dụng hạt mắc khén để tẩm ướp thịt gác bếp.

Ngoài ra, hạt mắc khén còn được sử dụng để pha nước chấm và đặc biệt là làm chẩm chéo – loại nước chấm “thần thánh” giúp gia tăng thêm hương vị cho bất kỳ món ăn nào.

Mặt khác, hạt mắc khén khô còn có thể sử dụng để ngâm rượu. Rượu mắc khén có tác dụng giảm đau, giảm sưng, giảm viêm nhiễm, là giải pháp tốt điều trị các vết máu tụ, bầm tím. Hạt mắc khén còn có mặt trong thành phần của nhiều bài thuốc chữa đầy bụng, khó tiêu, ợ hơi, tăng cường hoạt động của hệ tiêu hóa.

3. Hướng dẫn sơ chế hạt mắc khén để bảo quản lâu dài

Hạt mắc khén tươi sẽ có hương vị thơm nồng hơn hạt mắc khén khô, tuy nhiên bạn cần sấy khô để bảo quản được lâu hơn. Các bước sơ chế hạt mắc khén như sau:

- Bước 1: Bắc chảo lên bếp, bật bếp và đợi một lúc để chảo nóng lên.

- Bước 2: Cho hạt mắc khén vào chảo, đảo liên tục và đều tay. Bạn nên sử dụng lửa nhỏ để đảm bảo an toàn và tránh hạt mắc khén bị cháy. Bạn đảo đều tay hạt mắc khén trong 2 – 3 phút, đến khi thấy có hương thơm và trong chảo bốc khói nhẹ thì dừng lại. Lúc này hạt mắc khén đã chín, hãy nhanh chóng đổ ra một cái khay để làm nguội dần.

- Bước 3: Bạn chờ khoảng 30 phút để hạt mắc khén nguội hẳn, sau đó mang hạt mắc khén đi xay nhỏ rồi cho vào lọ đậy kín để bảo quản. Nếu xay mắc khén khi còn nóng thì sẽ không thể bảo quản được lâu vì trong hạt mắc khén có chứa hàm lượng tinh dầu cao.

Lưu ý là chỉ nên rang một lượng vừa phải đủ để ăn trong một thời gian. Mắc khén để quá lâu sẽ bị mất dần đi mùi thơm đặc trưng. Bạn có thể chỉ cần giã nhỏ hoặc xay ở mức độ vừa phải là được, không cần thiết xay nhuyễn.

Ngoài ra, người dân tộc vùng Tây Bắc còn có một cách làm khác đó là nướng hạt mắc khén. Họ thường cho cả chùm mắc khén vào bếp củi để nướng hoặc gắp một viên than hồng cho vào bát đựng mắc khén và lắc đều tay cho đến khi mắc khén chín và có mùi thơm. Sau đó họ sẽ sử dụng chuôi dao để giã nhỏ mắc khén.

4. Hướng dẫn làm chẩm chéo từ hạt mắc khén

Chẩm chéo kết hợp từ các loại hoạt và rau thơm là một loại gia vị chấm đỉnh cao của đồng bào Tây Bắc. Thành phần nguyên liệu mà bạn cần chuẩn bị để làm chẩm chéo bao gồm: Hạt mắc khén, hạt dổi, ớt, tỏi, sả, muối (hoặc bột canh), bột ngọt và một số loại rau thơm (rau mùi, húng lủi, rau mùi tàu).

Trước tiên bạn cần sơ chế nguyên liệu, sau đó cho các loại nguyên liệu vào chung một cối và sử dụng chày để giã nhuyễn. Giã cho đến khi các nguyên liệu đều đã nhuyễn là được, sau đó bạn có thể múc ra bát và sử dụng ngay.

Chẩm chéo có thể sử dụng để ăn kèm với các món luộc, món chiên hoặc nướng. Ngoài ra chẩm chéo còn có thể ăn kèm với một số loại quả có vị chua như nhót, xoài hoặc dùng để chấm thịt gác bếp.

Trên đây, bạn đọc đã tìm hiểu về công dụng của hạt mắc khén, biết được hạt mắc khén dùng để làm gì. Nếu bạn có dịp đi lên vùng Tây Bắc thì chắc chắn không thể bỏ qua các món nướng được ướp chẩm chéo. Bạn cũng nên dùng thử nước chấm chẩm chéo nổi tiếng ở vùng này. Hạt mắc khén hiện nay được bán ở các siêu thị dưới dạng hạt sấy khô hoặc dạng bột.