1. Định nghĩa độ tan và một số điều cơ bản về bảng tính tan

1.1. Định nghĩa độ tan

Theo định nghĩa trong sách hóa học lớp 9, độ tan của một chất có thể hiểu là số gam chất đó có thể hòa tan trong 100 gam dung môi, dung môi này thường là nước để tạo thành một dung dịch bão hòa ở điều kiện nhiệt độ nhất định. Độ tan là một đại lượng đặc trưng cho khả năng tan của một chất tại một điều kiện xác định.

Cách xác định độ tan của một chất trong nước:

Nếu 100 gam nước hòa tan

• > 10 gam chất tan → chất dễ tan hay chất tan nhiều.
• < 1 gam chất tan → chất tan ít.
• < 0,01 gam chất tan → chất thực tế không tan.

Chú ý: Có rất nhiều yếu tố ảnh hưởng đến độ tan của một chất như dung môi, nhiệt độ. Ví dụ, muối ăn sẽ tan nhanh hơn trong nước nếu như tăng nhiệt độ , hoặc khi có thêm nhóm OH, phenol sẽ tan trong nước gấp 100 lần benzen. Một số tác động như khuấy trộn, nghiền nhỏ các chất cũng sẽ khiến các chất có thể tan nhanh hơn thông thường. Khi muốn xác định độ tan một cách nhanh chóng, bạn có thể sử dụng một số cách trên để quá trình tan được diễn ra nhanh hơn.

Xem thêm: Mẹo học nhanh dãy điện hóa của kim loại 

1.2. Ý nghĩa của bảng tính tan

Bảng tính tan là một trong những công cụ không thể thiếu để các bạn giải quyết các bài toán hóa học. Độ tan, tính kết tủa , bay hơi sẽ giúp bạn xử lý các bài toán hóa học, hoặc nhận biết các chất trong phòng thí nghiệm một cách rất nhanh chóng. Đây là một trong những kiến thức mà các bạn bắt buộc phải ghi nhớ.

1.3. Bảng tính tan trong sách hóa học lớp 9

Bảng tính tan được thể hiện khá đầy đủ trong sách giáo khoa hóa học lớp học lớp 9. Để học thuộc được bảng tính tan lớp 9 này không phải dễ dàng bởi có rất nhiều các quy tắc. Thông thường, các bạn có thể tra cứu trong sách giáo khoa lớp 9, hoặc bảng tính tan được in sẵn tại các hiệu sách. Tuy nhiên, việc ghi nhớ là rất cần thiết để các bạn có thể dễ dàng chủ động khi xử lý các bài toán hóa học hóc búa và làm việc trong phòng thí nghiệm.

Bảng tính tan trong sách giáo khoa hóa học lớp 9

2. Các phương pháp học thuộc bảng tính tan hiệu quả

Cách học giỏi hóa duy nhất là bạn cần phải thực hành nhiều, và cách nhớ bảng tính tan cũng vậy, bạn cần làm nhiều bài tập để có thể dễ dàng nhớ về khả năng hòa tan cũng như điều kiện hòa tan của các hợp chất. Điều nay sẽ giúp các bạn hiểu sâu bản chất của các phản ứng hóa học và có thể dễ dàng nhớ được độ tan của các chất thường gặp trong bảng tính tan. Tuy nhiên, việc học thuộc bảng tính tan không phải dễ dàng và thường xuyên bị nhầm lẫn. Dưới đây, tôi xin đưa ra một số phương pháp để các bạn có thể sử dụng khi học thuộc bảng tính tan.

2.1. Các quy tắc rút gọn về tính tan

2.1.1. Tính tan đối với muối

• Muối có gốc halogen như F, Cl, Br, I phần đa đều tan được trong nước. Một điều đặc biệt là khi bạc tác dụng  với các nguyên tố trong nhóm này sẽ không tan mà tạo ra kết tủa với các màu đặc trưng. Đây là cách để các bạn có thể nhận biết các nguyên tố nhóm halogen dễ dàng khi làm các bài toán nhận biết nguyên tố hóa học. Trên bảng tính tan, bạc kết hợp với Cl sẽ được đánh dấu bằng chữ k, nghĩa là không tan được trong nước.
• Muối cacbonat có gốc hóa học là CO\(_3\) hầu như không tan được. Tuy nhiên, muối của các kim loại đứng đầu trong bảng tuần hoàn hóa học có tính kiềm như Na, Li, K,...tan được trong nước. Bạn có thể nhìn vào bảng tính tan, sẽ thấy được đánh dấu chữ t, có nghĩa là hợp chất muối này có thể hòa tan được trong môi trường nước.
• Các muối gốc silicat (SiO\(_3\)), sunfit (SO\(_3\)) không tan được trong nước. Riêng đối với các kim loại mang tính kiềm, các muối có các gốc trên vẫn tan được trong nước. Nhìn chung, các kim loại kiềm sau khi kết hợp với các hợp chất khác để tạo ra muối đều có thể khả năng tan trong nước. Hãy nhìn ngay vào bảng tính tan, muối của các kim loại này đều được đánh dấu chữ t.
• Muối gốc sunfu (S) đều khó tan trừ các kim loại thuộc nhóm 1 và nhóm 2 trên bảng tuần hoàn như K\(_2\)S, Na\(_2\)S,  BaS có thể tan trong nước
• Muối gốc sunfat (SO\(_4\)) hầu như đều tan trong nước. Muối sunfat của kim loại chì, bari không tan
• Lưu ý có một số muối không tồn tại hoặc có thể bị phân hủy ngay trong nước. Các muối này được ký hiệu bằng “-“ trên bảng tính tan trường hợp này không quá nhiều nên bạn có thể dễ dàng học thuộc.

​

Mỗi hợp chất hóa học có những quy tắc riêng trên bảng tính tan

2.1.2. Tính tan đối với bazơ và axit

• Hầu như các bazơ đều không tan trong nước. Một số trường hợp bazơ của kim loại kiềm như Na, K, Li tan trong nước. Các bazơ của kim loại nhóm 2: Ca, Ba tan ít.
• Các hợp chất axit đều dễ dàng tan trong nước. Riêng H\(_2\)CO\(_3\) có liên kết không bền dễ dàng bị phân hủy trong nước.Một hợp chất axit duy nhất không tan trong nước là H\(_2\)SiO\(_3\)

2.2. Cách nhớ bảng tính tan qua thơ

Giống như khi học bảng hóa trị hay bảng nguyên tử khối, nếu như việc nhớ bảng tính tan trở nên quá khó khăn trong quá trình học tập, bạn có thể học bảng tính tan bằng cách tham khảo các bài thơ được các anh chị đi trước hoặc thày cô sáng tác. Điều này khiến cho việc học môn hóa trở nên đỡ khô khan và thú vị hơn.

Bài thơ học tính tan 1: 

Bazơ, những chú không tan:
Đồng, nhôm, crôm, kẽm, mangan, sắt, chì
Ít tan là của canxi
Magie cũng chẳng điện li dễ dàng.

Muối kim loại kiềm đều tan
Cũng như nitrat và “nàng” hữu cơ
Muốn nhớ thì phải làm thơ!
Ta làm thí nghiệm bây giờ thử coi,

Kim koại I (IA), ta biết rồi,
Những kim loại khác ta “moi” ra tìm
Photphat vào nước đứng im (trừ kim loại IA)
Sunfat một số “im lìm trơ trơ”:
Bari, chì với S-r
Ít tan gồm bạc, “chàng khờ” canxi,

Còn muối clorua thì
Bạc đành kết tủa, anh chì cố tan (giống Br- và I-)

Muối khác thì nhớ dễ dàng:
Gốc SO3 chẳng tan chút nào! (trừ kim loại IA)
Thế gốc S thì sao? (giống muối CO32-)
Nhôm không tồn tại, chú nào cũng tan
Trừ đồng, thiếc, bạc, mangan, thuỷ ngân, kẽm, sắt không tan cùng chì

Đến đây thì đã đủ thi,
Thôi thì chúc bạn trường gì cũng vô!

Bài thơ học tính tan 2:

Loại muối tan tất cả
là muối ni-tơ-rat
Và muối axetat
Bất kể kim loại nào.

Những muối hầu hết tan
Là clorua, sunfat
Trừ bạc, chì clorua
Bari, chì sunfat.

Những muối không hòa tan
Cacbonat, photphat
Sunfua và sunfit
Trừ kiềm, amoni.

Lưu ý rằng nắm chắc bảng tính tan của các hợp chất hóa học sẽ là công cụ vô cùng hữu ích khi bạn làm việc trong phòng thí nghiệm và xử lý các bài toán hóa học hóc búa. Bảng tính tan được coi như là kiến thức nền tảng của môn hóa học để bạn có thể học tốt hơn sau này. Chính vì thế, hãy thật chăm chỉ và thường xuyên làm bài tập để có thể hiểu sâu được vấn đề bạn nhé.

Xem thêm: Tổng hợp các công thức hóa học cơ bản cần phải nhớ

2.3.Thường xuyên thực hành

Nếu trường học có điều kiện, việc thường xuyên tới phòng thí nghiệm sẽ giúp bạn học tốt môn hóa học hơn rất nhiều. Cốt lõi của hóa học chính là nắm rõ bản chất của phản ứng hóa học. Tiến hành các thí nghiệm hóa học, sẽ giúp cho bạn chính mắt nhìn thấy các phản ứng và điều kiện để phản ứng xảy ra, có thể nhìn được sau phản ứng các chất có kết tủa hay không. Việc thực hành nhiều, sẽ khiến bạn thuộc nằm lòng về tính tan của một số chất hay sử dụng. Điều này khiến cho bảng tính tan trở nên dễ nhớ và quen thuộc hơn rất nhiều. Trăm nghe không bằng một thấy, tiếp xúc nhiều với các thí nghiệm hóa học, sẽ khiến cho bạn hứng thú hơn rất nhiều với môn học này.

Thường xuyên đến phòng thí nghiệm là một phương pháp để có thể ghi nhớ bảng tính tan hóa học nhanh nhất

Ví dụ, qua lý thuyết bạn được biết AgCl có kết tủa màu trắng không tan trong nước. Qua thực hành cho bạc phản ứng với Clo, bạn sẽ trực tiếp được biết quá trình kết tủa diễn ra như thế nào. Từ đó, kiến thức trên thực tế sẽ được củng cố chắc chắn hơn, bạn sẽ  không bao giờ quên bạc tác dụng với halogen sẽ tạo ra kết tủa. Nhiều lần làm thí nghiệm như thế, bảng tính tan sẽ nằm trong đầu bạn mà rất ít khi nhầm lẫn.

Theo nhận xét chung, môn hóa học là môn học vô cùng quan trọng không chỉ trên trường lớp mà còn trong thực tế cuộc sống. Để học tốt môn học này, bạn cần chăm chỉ, đào sâu suy nghĩ, và tiến hành thực hành thực tế rất nhiều. Hằng ngày, trong cuộc sống của chúng ta, các phản ứng hóa học xảy ra liên tục. Ngoài phòng thí nghiệm và các kiến thức trên trường học, bạn có thể  học hỏi ngay từ những phản ứng thường ngày để cảm nhận được sự hữu ích cũng như thú vị của hóa học.

Trong chương trình hóa học ở trung học cơ sở, các bạn sẽ được học sơ lược về hóa học. Các kiến thức này sẽ là tiền đề cho môn hóa ở bậc phổ thông. Chính vì thế, bạn cần phải nắm chắc được các kiến thức căn bản như hóa trị, nguyên tử khối, tính chất chung của một số chất và hợp chất cơ bản, các dạng bài tập hóa học cơ bản, nhậnn biết được các chất thường xuyên sử dụng trong phòng thí nghiệm, xác định được độ tan, nồng độ mol của các chất trong dung môi,…

Bảng tính tan có thể được coi như một trong những kiến thức gốc của hóa học. Muốn nhớ được nó đòi hỏi ở các bạn phải có những phương pháp và thái độ học tập thực sự chuyên tâm.Nếu bạn học theo phương pháp học vẹt, học thuộc lòng một cách vô thức thì các kiến thức cũng chỉ vào trước, ra sau, không có hiệu quả thực sự. Với những chia sẻ bên trên, tôi rất mong có thể giúp ích cho các bạn trong quá trình học tập về bảng tính tan hóa học. Vieclam123.vn chúc các bạn học tốt và thành công ở môn học này!

>> Xem tiếp:

• Bảng hệ thống tuần hoàn các nguyên tố hóa học đầy đủ nhất
• 12 Cách cân bằng phương trình hóa học