1. Bảo hiến là gì?

Bảo hiến, có thể gọi theo nhiều cách khác nhau. Đó là bảo vệ hiến pháp, tài phán hiến pháp, giám sát tư pháp, kiểm hiến. Dựa vào tư liệu từ một vài từ điển pháp luật chính thống, phổ biến, khái niệm bảo hiến là gì được định nghĩa như sau:

Bảo hiến là thẩm quyền của tòa án tại một quốc gia trong việc được xem xét và đưa ra sự đánh giá về tính hợp hiến của quyết định pháp lý hay đạo luật do cơ quan hành pháp, lập pháp, tư pháp đưa ra.

Không phải ngẫu nhiên người ta lại đặt cho bảo hiến nhiều cái tên như thế, nhất là trong đó có tên tài phán hiến pháp. Lý do là vì bảo hiến luôn luôn gắn không rời chức năng tòa án để đảm bảo tính chất hoạt động theo pháp lý của đơn v, tổ chức, các cơ quan hành chính.

Với cách hiểu bảo hiến là gì như vừa nêu trên, đó vẫn là nghĩa hẹp. Bạn còn có thể hiểu về thuật ngữ ở nghĩa rộng hơn, khi mà chủ thể mà bảo hiến gắn bó mật thiết không chỉ có tòa án mà còn cả hội đồng hiến pháp và nghị viện.

2. Hoạt động và vai trò của bảo hiến

2.1. Xác định vị trí hoạt động

Trong thực tế đang còn tồn tại nhiều tranh luận giữa những người nghiên cứu hiến pháp liên quan tới vị trí hoạt động bảo hiến. Trong đó, một số ý kiến cho rằng bảo hiến là một phần thuộc về quyền lực tư pháp. Số khác đưa ra ý kiến, bảo hiến nằm bên ngoài của ba nhánh quyền lực và cũng không trở thành quyền lực thứ tư.

Dạng ý kiến thứ ba lại nhìn nhận hoạt động của bảo hiến ở trên phương diện nghĩa rộng khi phân tích khái niệm bảo hiến là gì. Theo đó, hoạt động bảo hiến sẽ bao hàm cả hình thức khác đó là sự giám sát từ Quốc hội đối với việc thực thi hiến pháp, pháp luật của Chính Phủ. Đó là quyền lực giám sát.

Tuy xác định vị trí hoạt động của bảo hiến rất quan trọng thế nhưng thực tế, những cơ quan này đều mang đặc thù khác biệt để phân biệt với những cơ quan thông thường.

2.2. Vai trò của Bảo hiến là gì?

Xác định vai trò của bảo hiến cùng vieclam123.vn để hiểu được việc áp dụng bảo hiến vào thực tiễn luật pháp quan trọng đến thế nào.

Thứ nhất, nhiệm vụ chung của bảo hiến đó là thực thi bảo vệ hiến pháp. Những hoạt động bảo hiến được triển khai hướng tới các mục đích đảm bảo cho sự ổn định của hiến pháp, giúp hiến pháp thể hiện rõ tính chất tối cao của mình. Đồng thời, bào hiến cũng đảm bảo tất cả những mối quan hệ hữu cơ giữa của những đơn vị nhà nước mang quyền lực được tuân thủ gắn bó. Bảo vệ quyền tự do hiến định của mỗi công dân.

Thứ hai, trong hệ thống luật pháp Việt Nam, vốn đã có cơ chế bảo vệ, thực thi Hiến pháp theo các cách thức, mức độ hay các tính chất khác nhau. Thế nhưng việc bảo vệ hiến pháp dựa vào thiết chế chuyên trách hoặc thiết chế chuyên môn mới đem đến tính pháp quyền nhà nước một cách rõ rệt.  Nhưng thiết chế đó đến nay vẫn còn chưa được thiết lập tại nước ta. Vì thế, nhà nước luôn đòi hỏi cơ quan, ban ngành phụ trách có liên quan phải nỗ lực phát huy, nâng cao vai trò của việc bảo vệ Hiến pháp.

3. Những mô hình bảo hiến phổ biến

Xét trên góc độ tổ chức, Arne Mavcie đã đưa ra quan điểm phân chia của mình về chế độ bảo hiến trên thế giới đang hiện hành.

3.1. Mô hình bảo hiến phi tập trung

Mô hình này thể hiện cả tòa án tối cao lẫn các cấp tòa án bên dưới đều chịu trách nhiệm giám sát đối với tính hợp hiến. Các tòa án tư pháp sẽ được giao trọng trách xem xét tính hợp hiến trong tất cả mọi đạo luật.

Hình thức thực hiện đó là trực tiếp xử lý các vụ việc cụ thể khi đương sự đâm đơn kiện; hoặc tham gia vào những sự kiện pháp lý có tính bảo vệ hiến pháp. Ưu điểm của mô hình này chính là giúp bảo vệ hiến pháp một cách cụ thể.

3.2. Mô hình kiểu Pháp thực hiện bảo hiến

Với mô hình này thì chỉ những văn bản đã được Nghị viện phê chuẩn nhưng Tổng thống chưa ban hành thì cơ quan nhà nước có thẩm quyền mới được giám sát. Do việc bảo hiến đã được thực thi ngay trước khi ban hành một quyết định, văn bản luật nào đó cho nên đã hạn chế được rất nhiều tình trạng vi hiến của các văn bản pháp lý, đồng thời cũng giúp cho hệ thống pháp luật đảm bảo được tính chất thống nhất.

Nhưng kiểu mô hình này có nhược điểm đó là quy trình Nghị viện lập pháp sẽ bị can thiệp sâu bởi cơ quan bảo hiến.

3.3. Mô hình bảo hiến tập trung

Mô hình này đang tồn tại ở những nước nằm trong lục địa châu Âu. Họ không sẵn sàng để tòa án giám sát Hiến pháp. Thay vào đó, các nước này đều lập nên một cơ quan bảo hiến riêng hoàn toàn độc lập đối với các quyền tư pháp, hành pháp và quyền lập pháp.

Ở đây họ gọi cơ quan này chính là Viện bảo hiến hoặc Hội đồng bảo hiến, Tòa án bảo hiến. Trong đó, thẩm phán sẽ được lựa chọn từ những người tài giỏi, có kỹ năng nghiệp vụ, khả năng chuyên môn cao. Họ nhận chế độ bầu cử hoặc bổ nhiệm theo cách riêng, đặc biệt.

3.4. Mô hình hỗn hợp Âu – Mỹ

Các cơ quan bảo hiến chuyên trách đều sẽ được trao thẩm quyền bảo hiến, bao gồm cả tòa án hiến pháp hay tư pháp. Trong đó, Hiến pháp sẽ đưa ra quy định rõ ràng ngay về thẩm quyền thực hiện giải quyết sự việc cụ thể của các cơ quan gồm Tòa án tối cao và Tòa án Hiến pháp. Còn khi những cơ quan tòa án khác tiếp nhận thụ lý sự việc nào đó thì có thể đánh giá tính chất của những đạo luật áp dụng có hợp hiến hay không, những đạo luật nào không được phép đưa vào để xử lý vụ việc.

3.5. Mô hình bảo hiến Hoa Kỳ

Tên gọi khác của mô hình này là bảo hiến phân tán. Tức là quyền bảo hiến sẽ được trao đến toàn bộ tòa án nhưng thẩm quyền cao nhất quyết định được trao về Tòa án Tối cao.

Với những thông tin khám phá rõ ràng bảo hiến là gì thì nhiệm vụ quan trọng hơn cả của mỗi công dân Việt Nam đang đọc bài viết này đó là phải nhìn nhận được cách mà Việt Nam đã áp dụng, thực thi chế độ bảo hiến ra sao.

4. Việt Nam đang áp dụng mô hình bảo hiến nào?

Hiện nước ta đang áp dụng mô hình bảo hiến tập trung. Cơ quan có thẩm quyền giám sát không ai khác, chính là Quốc hội. Bảo hiến tập trung được Hiến pháp Việt Nam quy định rất rõ ràng đó chính là những phân tích, yếu tố, các biện pháp giúp cho hiến pháp nước nhà luôn được gìn giữ, bảo vệ, được mọi công dân tôn trọng thực hiện và chống lại mọi nguy cơ chống đối, vi phạm.

Vậy đối tượng nào được quy định thực thi và có thẩm quyền, trách nhiệm đối với bảo hiến? Sự phân công được tính từ Quốc hội trở xuống đến Hội đồng nhân dân các cấp. Trong tất cả hệ thống các cơ quan cùng thực thi bảo hiến thì Quốc hội có vai trò chính.

Những cơ quan này đều phải đảm bảo thực hiện chức năng giám sát tối cao mọi hoạt động của Nhà nước. Đồng thời thực hiện chức năng tương tự đối với Quốc hội để đảm bảo rằng Quốc hội đã tuân thủ đúng Hiến pháp, các nghị quyết và điều luật.

Như vậy, qua những thông tin nêu trên, bạn đã hiểu rõ ràng bảo hiến là gì hay chưa? Liên quan tới pháp luật, có rất nhiều kiến thức quan trọng mà chúng ta dù không làm việc trực tiếp trong ngành luật, không phải là những thẩm phán, luật sư thì cũng hãy cố gắng tìm hiểu mỗi ngày vì đơn giản, mọi công dân đều phải hiểu và thực hành tuân thủ pháp luật, bao gồm cả bạn, cả tôi và tất cả chúng ta.