1. Thuật ngữ là gì?

Vì là kiến thức được giảng dạy trong chương trình giáo dục tại nhà trường, cụ thể là trong phần kiến thức thuộc phân môn Ngữ văn lớp 9 cho nên khái niệm về thuật ngữ cũng được đưa ra khá đầy đủ. Dựa theo cách định nghĩa của sách giáo khoa thì thuật ngữ chính là từ dùng để biểu thị một khái niệm về công nghệ, khoa học và được sử dụng nhiều tại các văn bản khoa học và công nghệ thể hiện tính học thuật cao.

Nói như vậy có thể vẫn khiến nhiều bạn trẻ chưa thực sự hiểu sâu sắc ý nghĩa của từ ngữ này. Vì thế, để nắm rõ bản chất thuật ngữ là gì thì nhất định bạn phải tìm hiểu thông qua cả những ví dụ điển hình. Một số ví dụ dưới đây sẽ giúp bạn hình dung được thế nào là thuật ngữ ở chiều sâu bản chất.

2. Ví dụ về thuật ngữ

Các lĩnh vực khoa học kỹ thuật thường dùng nhiều đến thuật ngữ để nói về sự vật, hiện tượng. Thử tìm trong lĩnh vực tin học xem bạn đã từng nghe và viết rằng những từ ngữ dưới đây là thuật ngữ chưa nhé.

- “Phần mềm hệ thống” - đây là thuật ngữ nói tới những phần cứng được kết nối đến máy tính và chương trình quản lý tài nguyên của máy tính. Nó có vai trò giúp người dùng, phần mềm máy tính dễ dàng tương tác được với phần cứng của máy tính.

- “Tin học ICMP” là thuật ngữ chỉ giao thức thông báo lỗi khi dữ liệu được truyền qua mạng, nó được xác định nằm trong tầng vận chuyển. 

Nhìn chung, với ví dụ vừa nêu trên kiến thức hiểu biết thuật ngữ là gì trong mỗi chúng ta càng được củng cố chặt chữ thêm. Nó được dùng cho mục đích trình bày khái niệm mang tính chuyên ngành của những lĩnh vực thuộc phạm trù công nghệ, khoa học như ngành y học, ngành vật lý, tin học, sinh học, …

3. Thuật ngữ có đặc điểm như thế nào?

3.1. Chỉ biểu thị duy nhất một khái niệm

Mỗi một thuật ngữ biểu thị một khái niệm. Ngược lại, mỗi khái niệm có một thuật ngữ biểu thị. Giả sử, trong lĩnh vực sinh học, “nhiễm sắc thể” là một thuật ngữ biểu thị khái niệm về vật thể di truyền. Vật thể này có trong nhân tế bào, nó bị ăn mòn thông qua những chất nhuộm kiềm tính. Sau đó chúng cùng tập trung lại để tạo nên những sợi ngắn. Mỗi loài đặc trưng đều được tạo nên bởi kích thước, hình dạng và số lượng khác nhau của các sợi ngắn này. Các nhiễm sắc thể đều có thể thực hiện những khả năng phân li, nhân đôi hay tổ hợp qua nhiều thế hệ một cách ổn định. Ngoài ra, cấu trúc của nhiễm sắc thể cũng có thể bị đột biến, khi đó sẽ hình thành nên các đặc trưng di truyền mới. 

Qua cách định nghĩa về nhiễm sắc thể vừa nêu ở trên thì có thể thấy rằng thuật ngữ nhiễm sắc thể hoàn toàn chỉ biểu thị duy nhất cho một khái niệm khá tỉ mỉ, rõ ràng, đầy đủ để người đọc hiểu được bản chất của sự vật nhiễm sắc thể. Nó hoàn toàn không thể nào biểu thị thêm bất cứ một khái niệm nào khác.

3.2. Không có tính chất hình tượng

Hoàn toàn không có tính hình tượng mà nội dung được thuật ngữ biểu thị chính là sự giải nghĩa. Thế nên nó sẽ có giá trị cung cấp kiến thức cho người học. Để hiểu rõ đặc điểm này bạn có thể tìm hiểu dựa vào ví dụ sau:

Khi nói tới thuật ngữ thư mục, để hiểu thư mục là gì thì cần phải định nghĩa nó dựa vào đặc điểm chuyên ngành, vai trò và cách sử dụng thư mục. Phải giải nghĩa ra thì con người mới có thể biết được thư mục có nghĩa như thế nào mà không phải chỉ cần đọc hai chữ thư mục đã có thể liên tưởng, hình dung. 

3.3. Thuật ngữ không mang tính biểu cảm

Thuật ngữ chỉ được dùng để đưa ra những nội dung định nghĩa, giải nghĩa giải thích mà trong đó hoàn toàn không có tính chất biểu lộ cảm xúc. Chẳng hạn như chúng ta tiếp cận với thuật ngữ trong y học “viêm phổi”, vậy thì chỉ có thể giải nghĩa viêm phổi chỉ về tình trạng một bên phổi con người bị nhiễm trùng dẫn đến việc túi khí bị viêm. Chỉ như vậy thôi mà không có chút yếu tố biểu cảm nào như xót xa, buồn bã cho ai đó bị mắc bệnh viêm phổi. 

Ngoài 3 đặc điểm trên, thuật ngữ còn mang đặc điểm thứ tư đó là mang tính toàn cầu, không thay đổi theo các cách riêng ở các ngôn ngữ riêng. Chẳng hạn cả thế giới cùng hiểu chung về thuật ngữ Hữu nghị, thương mại, xúc tiến; gen, nhiễm sắc thể, ADN, …

4. Sử dụng thuật ngữ đúng cách

Đến đây hẳn kiến thức thuật ngữ là gì trong chúng ta đã được củng cố. Và bạn cũng hiểu được rằng việc sử dụng đúng cách thuật ngữ là điều vô cùng quan trọng. Vì gắn liền với thuật ngữ là đòi hỏi về sự chính xác trên nền tảng thể hiện ngôn từ của khoa học, công nghệ tương ứng. Cùng với đó, sử dụng thuật ngữ cũng phải phù hợp về văn cảnh.

Trong trường hợp trình bày một văn bản không thuộc lĩnh vực đó mà có dùng thuật ngữ, để tránh gây ra sự nhầm lẫn khi biểu thị một nghĩa khác thì bạn cần chú thích rõ ràng thuật ngữ đó. Ở mức độ cơ bản nhất cũng phải tạo lưu ý cho nó bằng cách đánh dấu cho nó như đưa vào trong dấu ngoặc kép hoặc in nghiêng.

Một lưu ý khác để sử dụng thuật ngữ đúng cách đó là không dùng thuật ngữ để biểu thị sắc thái cảm xúc về các phương diện như tuổi tác, giới tính, địa vị, giai cấp, chính trị, tôn giáo, sắc tộc. Không giống như ngôn từ văn chương nghệ thuật, thuật ngữ phải được công nhận bởi cơ quan có thẩm quyền thông qua sự phê duyệt, ban hành.

5. Đặt tên thuật ngữ đúng chuẩn

Có ba cách để đặt tên cho thuật ngữ. Đó là Kế thừa, vay mượn, tạo mới. Trong đó đặt tên bằng cách kế thừa là dùng các từ đã sẵn có ở từ điển, sau đó dùng cách định nghĩa lại sao cho phù hợp đối với lĩnh vực muốn đưa thuật ngữ vào.

Cách thứ hai là vay mượn để đặt tên thuật ngữ. Khi thuật ngữ đã được dùng phổ biến, hoàn toàn không gây ra bất kỳ hiểu lầm nào thì sẽ được giữ nguyên. Nhưng  khi mượn ngôn từ nước khác thì sẽ có thêm phiên âm cho thuật ngữ và con người cũng rất khó để phát âm. 

Việc tạo mới thuật ngữ là dùng từ ngữ hoàn toàn có âm hay chữ mới, cũng có thể là có cả âm và chữ đều mới.

 Nhìn chung, bài viết đã đem tới rất nhiều kiến thức xoay quanh việc khám phá thuật ngữ là gì. Kiến thức về thuật ngữ rất quan trọng vì thế nên bạn chú ý luôn ứng dụng kiến thức đã học về thuật ngữ để nhận diện mọi thuật ngữ ở xung quanh, trong mọi lĩnh vực mà bạn tiếp cận nhé